Είναι λάθος να
φτιάχνουμε εικόνες αντιγράφοντας πιστά
τα έργα των παλαιών μαστόρων. Είναι όμως
εξίσου λάθος να μην τους σπουδάζουμε
και να μην μαθητεύουμε στην τέχνη τους.
Στην πρώτη περίπτωση ό,τι φτιάχνουμε
είναι άψυχη ρέπλικα, μια επιφάνεια δίχως
βαθύτερο περιεχόμενο. Και φυσικά δεν
είναι δικό μας. Στην δεύτερη περίπτωση
παραβλέπουμε την καταγωγική συνέχεια
του καθ' ημάς εικαστικού τρόπου και
αποκόπτουμε εαυτούς από την σοφία και
τον πλούτο της. Μπορεί η επηρμένη
νεωτερικότητα να μας επάγει τον πειρασμό
της πρωτοτυπίας ως ανάγκη τάχα, όμως το
αποτέλεσμα είναι μια ανερμάτιστη
εικαστική Βαβέλ, που πάντως δεν λειτουργεί
επ ωφελεία της εκκλησίας και της κοινής
ζωής.
Όσο καιρό
καταπιάνομαι με την Ορθόδοξη Εικόνα ο
προβληματισμός μου έκλωθε μεταξύ των
δυο αυτών ημαρτημένων άκρων. Και το
βρήκα πολύ δύσκολο να ορίσει κανείς
σήμερα το μέτρο, την Χρυσή Τομή ανάμεσά
τους.
Αφετηριακής
σημασίας είναι η διαπίστωση ότι η
δημιουργία ζωντανής τέχνης -εικονογραφικής
εν προκειμένω- τελείται μόνον εφόσον
προϋπάρχει ζωντανή εκκλησιαστική ζωή
και εμπειρία. Ειδεμή θα πέφτει κανείς
είτε στο ένα άκρο, είτε στο άλλο. Εφόσον
λοιπόν η Εκκλησία υπάρχει, όχι από
κεκτημένη ταχύτητα ή ως φολκλόρ, αλλά
ως ζώσα δοκιμασία σχέσεων προσώπων,
ανθρωπίνων και θείων, τότε αυτονοήτως
αναζητά τους τρόπους της τέχνης που θα
εκφράσουν την ζωή και την καθημερινώς
διευρυνόμενη εμπειρία της.
Έτσι, δείκτης
υγείας και ζωτικότητος της εκκλησιαστικής
τέχνης (όχι φυσικά ο μοναδικός) είναι ο
τρόπος που ανταποκρίνεται στην ανάγκη
για εξεικόνιση νέων θεμάτων που συνεχώς
προκύπτουν. Τέτοια θέματα είναι οι
μορφές των χιλιάδων (κυριολεκτικά)
νεομαρτύρων και των λοιπών καινοφανών
αγίων, βλαστών μιας αειθάλλουσας χορείας
ανθρώπων που ιεραρχούν εδώ και δυο
χιλιετίες την μαρτυρία της βιωμένης
Αλήθειας πάνω και από την ζωή τους την
ίδια.
Ο τρόπος λοιπόν
που εικονίζονται οι καινοφανείς
εκκλησιαστικές μορφές δεν μπορεί ούτε
να ταυτίζεται απολύτως με τα παλαιά
καλούπια, διότι έτσι καταργείται η
ετερότητα της ιδιοπροσωπείας τους, ούτε
να υποκύπτει στον πειρασμό του ρηχού
νατουραλισμού λόγω πια της εμφάνισης
της Φωτογραφίας και άρα της πιστής
αποτύπωσης εν ζωή στο φιλμ πολλών αγίων
μορφών, αλλά ούτε και να παρασύρεται
ακρίτως από τα εικαστικά ρεύματα των
δυο τελευταίων αιώνων, χάνοντας την
ισορροπία των επιμέρους εικαστικών
στοιχείων, και οδηγώντας σε ακραίες
μορφές έκφρασης που δεν αναπαύουν.
Πρόκληση λοιπόν
ο εξεικονισμός των καινοφανών αγίων,
αλλά και πεδίο δημιουργικών ζυμώσεων,
εφόσον όπως προείπα λέμε ότι συγκροτούμε
ζώσα εκκλησία. Καταπιάστηκα με αυτήν
την πρόκληση βασιζόμενος σε όσα γνωρίζω
μέχρι στιγμής για την τέχνη των παλαιών
μαστόρων, και από διάθεση να καταθέσω
στην κρίση της κοινής γνώμης, εκτιθέμενος
πρωτίστως ο ίδιος, κάποιες εικονογραφικές
προτάσεις που έγιναν με ερασιτεχνικό
μεράκι και (ίσως κάποιοι πουν) αναιδή
τόλμη. Προτάσεις που δεν εξαντλούνται
μόνο στα εκκλησιαστικά, αλλά επεκτείνονται
και σε κοσμικά θέματα, καθώς για τον καθ
ημάς τρόπο οι δυο αυτοί χώροι είναι
σαφώς συγκοινωνούντες. Γνωρίζω εκ των
προτέρων ότι οι προτάσεις αυτές δεν
είναι αμιγείς σφαλμάτων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου